Karizmadan Kuramlara: Paradigmal Bir Dönüşümün Sosyolojisi

MODERNLEŞME ÖNCESİ GELENEKSEL TOPLUMLARIN DİNİ YAŞAMLARININ MERKEZİNDE GENELLİKLE KARİZMATİK DİNİ ÖNDERLER YER ALMIŞTIR. GEÇMİŞ DİNLERİN VEYA DİNİ OLUŞUMLARIN TEMEL MOTİFİ BU DİNSEL KARİZMA İDİ. HEMEN HEMEN TÜM GEÇMİŞ DİN, TARİKAT, CEMAAT, MEZHEP VB. TOPLUMSAL OLUŞUMLARIN LİDERLERİNİN TEMEL NİTELİĞİ KARİZMATİK OLUŞLARIYDI. KARİZMATİK DİNİ ÖNDERLİK GELENEKSEL DİNSEL YAŞAMIN TEMEL SEMBOLÜ KONUMUNDA OLMUŞTUR. BU TOPLUMLARDA GENEL OLARAK KARİZMA, DİNSEL VE SOSYAL YAŞAMIN ADETA LOKOMOTİFİYDİ. NİTEKİM PEYGAMBERLERDE MUCİZE, VELİLERDE KERAMET VB. ÖZELLİKLER TOPLUM NEZDİNDE KARİZMATİK ÖNDERLİĞİN BİRER YANSIMALARI VEYA GÖSTERGELERİYDİ. BU SAYEDE GELENEKSEL TOPLUMLAR VEYA TOPLULUKLAR KARİZMANIN VAZ VE ÖĞRETİLERİ ETRAFINDA TOPLANMAKTA, KARİZMAYA İNANMAKTA, BAĞLANMAKTA, KİMLİK OLUŞTURMAKTA VE BİRER DİNİ TOPLULUK MEYDANA GETİRMEKTEYDİLER. GÜNÜMÜZDE İSE MODERNLEŞMENİN TEMEL DİNAMİKLERİ OLAN ŞEHİRLEŞME, SANAYİLEŞME VE SEKÜLERLEŞME SÜREÇLERİ, BU GELENEKSEL KARİZMATİK DİNİ ÖNDERLİK YAPISINI CİDDİ ANLAMDA DÖNÜŞTÜRÜCÜ BİR ROL OYNAMIŞTIR. BU FAKTÖRLER, GELENEKSEL DİNSEL KARİZMANIN VARLIK VE İŞLEVİNİ ÖNEMLİ ÖLÇÜDE SARSMIŞTIR. MODERN KÜLTÜR, KARİZMATİK DİNİ ÖNDERLİKLERİN YASLANDIĞI GELENEKSEL KÜLTÜRÜ ORTADAN KALDIRDIĞINDAN YERİNİ GENİŞ ÖLÇÜDE DİNSEL KURAMLARA BIRAKMIŞTIR/BIRAKMAKTADIR DENEBİLİR.